Beeld: Kris Oelbrandt in het Zwolse Dominicanenklooster Zwolle. Foto Ina Vrinssen
Voor componist Kris Oelbrandt is de veertigdagentijd begonnen met een première en zal daar straks ook mee eindigen. Op 7 maart klonk zijn werk Hineni in Zwolle. Op 18 april, Goede Vrijdag, wordt zijn Passion of Innocence in Zutphen uitgevoerd.
Kort na het overlijden van Dominicus Guzmán (1170-1221), stichter van de orde der dominicanen, verscheen het boekje De negen manieren van bidden van Sint-Dominicus. Hierin hadden Dominicus’ leerlingen opgetekend in welke houdingen ze hun leermeester in gebed zagen: voorover liggend, knielend, staand met geheven of uitgespreide armen, wandelend en ja: zelfs lezend, want ook studeren gold als een vorm van gebed.
‘Het boekje staat bekend als een van de vroegste dominicaanse geschriften,’ vertelt componist Kris Oelbrandt (1972). De geboren Vlaming woont sinds enkele jaren in Zwolle, waar hij verbonden is aan de Stichting Dominicanenklooster Zwolle. Hineni was dan ook een opdracht van de Zwolse dominicanen, voor de Wereldgebedsdag op 7 maart.
Ontvankelijkheid
‘Ze vroegen om een groot werk dat de dominicaanse spiritualiteit in het licht zou zetten. Zo kwamen we uit bij die negen gebedshoudingen, omdat die ook interessant zijn om louter instrumentaal weer te geven. Daarbij: het jaarthema van 2024/2025 is ontvankelijkheid. En bij die gebedshoudingen gaat het erom dat je je openstelt voor ervaringen. De titel, Hineni, is Hebreeuws voor “Hier ben ik”. Die uitspraak hoor je vaak langskomen in de Thora. Zodra mensen zich door God geroepen weten, zeggen ze “Hineni”. Ik zag dat als een manier om die lange titel van negen gebedshoudingen van Dominicus samen te vatten in één krachtige term.’
Kris Oelbrandt is een internationaal gelauwerd componist. Hij studeerde aan de conservatoria van Antwerpen en Brussel en rondde zijn masterfase compositie magna cum laude af. Zijn werk omvat oratoria, kamermuziek, koor- en orkestmuziek, telkens gebaseerd op spirituele thematiek.
Hedendaagse muziek
Hineni werd in de Zwolse Dominicanenkerk ten doop gehouden door Ensemble INSOMNIO, een collectief van internationale musici die gespecialiseerd zijn in eigentijdse muziek. Oelbrandt: ‘Ik dacht: het moet wel een gerenommeerd ensemble zijn die dit voor het klooster gaat realiseren. Ik lever de partituur, maar uiteindelijk zijn het de musici die het waarmaken. Bij INSOMNIO zijn ze heel professioneel bezig, ze gaan echt voor dingen die zij van waarde vinden. En ze vonden Hineni een mooi en interessant project.’
Een kant-en-klare typering van zijn stijl vindt hij lastig. “Ik situeer mijzelf ergens tussen Arvo Pärt en Olivier Messiaen in. Ik schrijf hedendaagse muziek, maar tegelijk ben ik diep doordrongen van de modaliteiten (kerktoonsoorten, mc.). Dus enerzijds bouw ik voort op verworvenheden uit het verleden, zo ook met Hineni. Denk maar aan een mix van toegankelijke renaissancemuziek en aan de rust die daarvan uitgaat. Anderzijds zoek ik een open klankwereld. Ik gebruik alle twaalf tonen door elkaar, wat natuurlijk typerend is voor de hedendaagse seriële muziek.’
Kloosterverleden
Verder is zijn componeerstijl mede beïnvloed door zijn kloosterverleden, voegt hij eraan toe. ‘Van 2002 tot 2021 was ik monnik in de trappistenabdij Maria Toevlucht in Zundert. Ik was al componist toen ik als 29-jarige intrad en dacht: nu laat ik de muziek helemaal achter mij. Maar ja − dat was denken en niet voelen’.
Al gauw merkte hij dat er iets niet klopte. ‘Toen kreeg ik toestemming om één uur per dag te componeren. Probleem was echter dat ik dan alleen noten op papier kon zetten; ik kon daar nauwelijks iets mee doen, mijn werk alleen sporadisch aan anderen laten horen, geen eigen website bouwen, buitenshuis alleen premières van eigen werk bezoeken … Dat valt die abdij natuurlijk niet te verwijten. Zelf heb ik ook jarenlang in geloofd in die totale afzondering en het volgehouden gebed, de hele dag lang. Maar het beperkte mij zodanig in de verspreiding van mijn muziek, dat die spanning op den duur onhoudbaar werd.’
Kris Oelbrandt trad uit als trappist. ‘Vervolgens ben ik me gaan verdiepen in de dominicaanse regel en die leek mij beter te passen bij hoe ik in elkaar zit. Toch heb ik voor mezelf besloten dat ik niet meer als broeder dominicaan onder een orde wil vallen, dus ik ben nu aspirant-lekendominicaan. In november hoop ik mijn professie te doen. Als lekendominicaan probeer je de dominicaanse spiritualiteit via je eigen vakgebied uit te dragen in de wereld; bijvoorbeeld als geestelijk verzorger, in het onderwijs, in de gezondheidszorg, noem maar op. En ik doe dat via mijn muziek.’
Passie van onschuld
Op Goede Vrijdag volgt een tweede première, ditmaal in een heel ander genre. Passion of Innocence is een ongewone passie, waarin gedichten van Ida Gerhardt een soort rode draad vormen. Uitvoerenden zijn het Ensemble CelloWercken uit Zutphen, kinderkoor De Torenvalkjes en mezzosopraan Charlotte Stoppelenburg. Voor het libretto tekent theologe en emeritus-pastor Anneke Grunder.
‘Bij CelloWercken waren ze geïnteresseerd in mij en ik in hen, Artistiek leider Jeroen den Herder en ik verdiepen ons namelijk allebei in het werken met de stilte, en ook in bijzondere verhalen die aanspreken. Hier gaat het verhaal over een oude zilveresdoorn die vroeger in het centrum van Zutphen stond, bij de Walburgiskerk, en geliefd was bij inwoners. Die werd in 2009 omgehakt omdat hij in de weg stond. Maar vioolbouwer Theo Dekker heeft uit het hout een strijkkwartet gemaakt. En Jeroen en ik hadden het idee van een passie rondom deze boom, die onschuldig is aan zijn groei maar toch werd omgehakt, en nu als het ware weer is verrezen. Dat werd de Passion of Innocence. Bewust kozen we ervoor om een kinderkoor de koralen te laten zingen, met de teksten van Ida Gerhardt. De passie opent ook met de dichtregel: “Bezie de kinderen niet te klein: Zij moeten veel verdragen”. Die kinderen vertegenwoordigen ook de onschuld van die boom.’
Kees Boeke
Opmerkelijk is de instrumentkeuze: cellist Jeroen den Herder bespeelt de ‘Walburgis-cello’, gebouwd uit het hout van de zilveresdoorn. Ook pianiste Hua-Hsuan Lee bespeelt een instrument met een verhaal: de Steinway-vleugel uit 1910 van Kees Boeke (1884-1966), befaamd pedagoog, onderwijspionier en in 1926 oprichter van de Werkplaats Kindergemeenschap in Bilthoven.
Oelbrandt: ‘Een muzikaal hoogtepunt binnen de Werkplaats was de uitvoering van Bachs Matthäus Passion, gezongen door kinderen en met Kees Boeke achter de vleugel. En het is dan ook daarom dat deze Passion of Innocence deels wortelt in de muziek van Bach.’
18 april, Sint-Janskerk, Zutphen (zie cellowerckenzutphen.nl)
Waardeer je dit artikel?
Je las het gratis, maar… je kun je waardering ook laten blijken met een financiële bijdrage. Dan help je mij om als freelancer te blijven werken!