Beeld: het Nederlands Bach Consort, foto Christein van Hoffen
Muziek rond Allerzielen is een speerpunt van het Nederlands Bach Consort. Dit jaar wil het ensemble doelbewust de Joodse, Arabische en West-Europese culturen bijeenbrengen: ‘We voelen een urgentie om verbinding te zoeken.’
Eigenlijk was het idee voor Rouw zonder grenzen ruim twee jaar geleden al opgekomen, vertelt Sytse Buwalda. ‘Dus nog voordat overal de hel losbrak. Omdat ook toen al de polarisatie zo enorm toenam.’
Sytse Buwalda is countertenor en heeft samen met sopraan Heleen Koele de artistieke leiding van het Nederlands Bach Consort (NBC). Die polarisatie gaat hem ook persoonlijk hevig aan het hart. ‘Terwijl er nog zoveel is dat we delen met elkaar! En muziek kan een sterke verbindende factor zijn, omdat we daarin verschillende culturen tegenkomen. Ook in de popmuziek en de filmmuziek vooral. Maar ook in andere opzichten krijgen we telkens ingrediënten van elkaars cultuur mee. Alleen gebeurt dat onbewust.’
Intermenselijk
Allerzielen is een van de speerpunten van het NBC; elk jaar zorgt het ensemble voor een herdenkingsconcert met interactieve elementen. ‘Want wat alle culturen delen, is de rouw om het verlies van een dierbare. Daar horen rituelen bij, en daarvoor hebben we ieder onze eigen manier. De ene viert het leven vóór de dood, de ander legt juist het accent op het leven na de dood. Maar muziek kan ons wel samenbrengen, en dat willen we gebruiken. Juist nu willen we rondom Allerzielen de Joodse, de Arabische en de Westerse culturen bijeenbrengen. Maar dan wel losgekoppeld van religie, omdat dat aspect vaak te gevoelig ligt. Het gaat ons om het intermenselijke.’
Dit artikel lees je gratis.
Vind je het interessant? Dan kun je onderaan een donatie doen.
Zo help je mij om als freelancer te blijven werken.
Bij het brainstormen vooraf werd er eerst gegeten bij zangeres Lucette van den Berg thuis, indachtig haar motto: ‘Hoe kun je elkaar haten als je dus eerst de benen onder elkaars tafel gestoken hebt?’ Buwalda: ‘Bij die gelegenheid hebben we ons afgevraagd: wat willen we? Willen we het over rituelen gaan hebben? Willen we expliciet benoemen dat we uit drie verschillende culturen komen? Nou nee, eigenlijk wilden we dat niet. Lucette zei: “Ik ben gewoon zangeres en ik zing Jiddische liederen.” En Haytham Safia zei: “Ik speel ud. Maar wat maakt het uit waar we vandaan komen? Het gaat erom wie we als mensen zijn.”’
Kruisbestuiving
Sytse Buwalda deed uitgebreid literatuuronderzoek naar de raakvlakken in Arabische, Joodse en westerse muziektradities. ‘Als Nederlands Bach Consort gaan we ervan uit dat we allemaal uit dezelfde bron putten. Mensen spreken altijd over Westerse versus niet-Westerse muziek, alsof die ontzettend ver uit elkaar liggen. In veel opzichten is dat ook wel zo, maar we hebben vooral veel gemeen. Ga maar eens terug naar de periode voor 1500. Bepaalde islamitische hymnes die werden gereciteerd vanaf de minaretten, de ilahiler, lijken qua melodiek als twee druppels water op sommige gregoriaanse zangen. Er is zoveel kruisbestuiving geweest! Je ziet het ook aan Sefardische toonsoorten uit die tijd; die hebben weer overeenkomsten met de Arabische maqams (toonsystemen, red.) en het gregoriaans idioom.’
Drie wereldpremières
Dit Allerzielenconcert zal drie wereldpremières bevatten, elk gelinkt aan een van de drie culturen. Lucette van den Berg schreef een nieuwe compositie gebaseerd op Psalm 23, Adonai r’oi. De Grieks-Amerikaanse componist Victor Kioulaphides, die al eerder een Requiem schreef voor het NBC, breidde dit uit met een instrumentaal stuk voor ud, Let Us Have Peace, uitgevoerd door Haitham Safia. En Safia zelf componeerde het werk Shokron, wat ‘dankbaarheid’ betekent. Buwalda: ‘Hij gebruikte hiervoor de hijaaz-maqam waarvan bekend is dat die een fata-morganasfeer kan creëren. Daarin bevragen en antwoorden twee koren elkaar; het ene koor wordt door Haytham begeleid op ud, het andere door Erik Raayman op gitaar.’
Rouw zonder grenzen opent met het Introïtus uit het waarschijnlijk oudst bewaard gebleven polyfone requiem, de Missa pro defunctis van Johannes Ockeghem. Vandaar waaiert het programma uit naar drie culturen. ‘Die vloeit over in een improvisatie op ud, met daarna een Jiddische traditional door Lucette, en die gaat weer over in een hedendaagse bewerking daarvan voor ensemblezang …’
Herdenking
Het hart van dit programma is de herdenking van gestorven dierbaren, gevisualiseerd met een installatie van vormgever Lucas Samuel Dragt. ‘Het ‘Tijdelijk Stenenmonument’, zo noemen we dat,’ legt Buwalda uit. ‘Lucas maakte een driepoot die staat voor drie culturele stromingen. Daartussen wordt een elastische doek gespannen, waarboven een lampje hangt. Bezoekers pakken aan het begin van het concert een steen, die ze later in het doek mogen leggen en daarbij eventueel de naam van hun gestorven geliefde noemen. Doordat het doek meegeeft, zie je als het ware ook de zwaarte van het herdenken. Het licht erboven symboliseert dat de overledenen nog steeds gezien worden.’
Dit ritueel wordt omlijst met muziek van – hoe kan het anders – de naamgever van het NBC, Johann Sebastian Bach. ‘Eerst zingen we het zogenoemde ‘sterfbedkoraal’, Vor deinen Thron tret ich hiermit BWV 327, en we ronden dit onderdeel af met Herr Gott, dich loben alle wir BWV 326.’ Nog een greep uit het repertoire: de Kaddish van Maurice Ravel, Nunc dimittis van Arvo Pärt en Lux aeterna van Edward Elgar. Maar ook de Sefardische traditional Camini por altos torres en een duizend jaar oud Arabisch lied, Lammaa badaa yatathannaa.
Urgentie
Dat de christelijke traditie van Allerzielen als momentum is gekozen, betekent dus allerminst dat dit concert aan een religie is gebonden, beklemtoont Sytse Buwalda nog maar eens. ‘Niet voor niets heet het Rouw zonder grenzen. We voelen de urgentie juist nu om verbinding te zoeken. Dit concert is voor iedereen; je gedachte over de situatie in de wereld doet er niet toe. Misschien wil je iemand herdenken, misschien wil je gewoon van mooie muziek genieten, misschien ben je nieuwsgierig hoe sommige dingen klinken … Het mag allemaal. Wij zingen Arabisch, Jiddisch, Hebreeuws, Latijn en West-Europese teksten. En dat alles vloeit samen vanuit eenzelfde bron.’
25 oktober t/m 2 november 2024, zie hetNederlandsBachConsort.nl
Waardeer je dit artikel?
Dan kun je dit laten blijken met een financiële bijdrage. Zo help je mij om als freelancer mijn journalistieke werk te blijven doen. Bedankt!