Bijna vier jaar wijdde Leif Ove Andsnes aan diepgravende analyses en interpretaties van Beethovens piano-oeuvre. Dat leidde niet alleen tot een CD-box met alle vijf pianoconcerten, maar ook tot een diepgravende documentaire: ‘Concerto – A Beethoven Journey’. Sinds eind vorig jaar mogen we reikhalzend uitzien een volgend album.

(Luister 722, maart 2017)

De CD-box ‘ The Beethoven Journey’ (2014) en de documentaire van Phil Grabsky (2015) vormen een rijke bekroning van Andsnes’ meerjarige Beethovenproject. In juli 2015 vierde de Noorse pianist de voltooiing van zijn Beethoven Journey met drie gedenkwaardige ‘Proms’ in de Royal Albert Hall. Bij het slotconcert − met een sprankelende uitvoering van het Pianoconcert nr. 5 – bleek het zesduizend man sterke publiek, volgens de observatie van meerdere recensenten, bijna niet meer te houden. Na deze apotheose lastte Andsnes een periode van betrekkelijke rust in. Hij had tijd nodig om zich bezinnen op repertoire voor nieuwe opnamen.

Sibelius

Inmiddels weten we dat er een album met pianowerken van Jean Sibelius in aantocht is. In december 2016 bracht Leif Ove Andsnes daarvoor een week door in de Berlijnse Teldex Studio. Via Facebook laat hij zijn volgers delen in het nieuw opgelaaide élan waarmee hij een selectie weinig gespeelde composities van de Fin aanvliegt: “Ik geloof niet dat ik ooit heb deelgenomen aan opnamesessies waarbij het gevoel van ontdekking zo sterk was als deze keer. Sibelius’ pianomuziek is grotendeels onbekend bij het internationale publiek, maar deze muziek is van een grootse en intense schoonheid. Ik kan niet wachten tot de release in de herfst van 2017!”

Rotterdam

Maar eerst wordt het nog lente. En ook dan toont de speellijst op Andsnes’ website de nodige tournees. Met bariton Matthias Goerne brengt hij een liederenprogramma met het ‘Schwanengesang’ van Schubert. Met het Norwegian Chamber Orchestra speelt hij de Pianoconcerten nrs. 20 en 22 van Mozart. En dan volgt een ‘transatlantische’ rondreis – samen met collega-pianist Marc-André Hamelin − een nieuw programma, waarvan de première in Rotterdam plaatsvindt.

Wat kunt u over dat programma vertellen?

“Marc-André en ik spelen Strawinsky’s Concert voor twee piano’s, maar ook – en dat is echt speciaal − een versie van ‘Le Sacre du printemps’ voor twee piano’s.”

In een transcriptie van Strawinsky zelf?

“Ja, of eigenlijk was het een transcriptie voor piano vierhandig, onder meer bedoeld voor balletrepetities en zo. Maar vierhandig op één piano wordt wel erg complex. Op twee piano’s daarentegen klinkt het juist heel goed. Vooral de ritmes komen dan extra heftig naar voren. Ik vind het een ongelofelijk interessant werk. Op piano hoor je heel duidelijk de botstructuur van ‘Le Sacre’, doordat je niet wordt afgeleid door alle kleuren in het orkest.”

Nog even terugblikkend op de Beethoven Journey: in welke opzicht was het een reis, afgezien van de tournee?

“Het was vooral een innerlijke reis. Ik wilde steeds dichterbij Beethoven komen, om alle aspecten van zijn werk te doorgronden. Voor zover je ze kúnt doorgronden, en anders kun je ze in elk geval ervaren. Kijk, als pianist kun je kiezen uit een ontzettend groot repertoire, van Bach tot en met eigentijds repertoire. Maar al die mogelijkheden vormen tegelijk een probleem: het is heel moeilijk om te kiezen en toch móet je keuzes maken. Op een zeker moment bespeurde ik bij mezelf de behoefte om een poosje op één componist te focussen. En toen bleek de keuze voor Beethoven bij uitstek de moeite waard.”

Hebt u nog nieuwe aspecten ontdekt?

“O ja, telkens weer. Ik ben erachter gekomen hoe gevarieerd zijn werk eigenlijk is, door verschillende perioden in zijn leven heen. Elk werk is anders dan alle andere. En voor mij is het sleutelwoord in zijn oeuvre toch ‘vrijheid’; dat besef is meer en meer gegroeid. Als student was ik voornamelijk gefascineerd door de energie in zijn muziek. Maar door de jaren heen ontdekte ik ook de reikwijdte. In het begin let je natuurlijk vooral op de vorm en ja, Beethoven is een genie met vorm; hij weet met een kleine ruimte ongelofelijk veel te doen! Maar geleidelijk aan ontdekte ik ook steeds meer de inhoud bínnen die vormen. Beethoven is heel menselijk en tegelijk diep spiritueel. Al is het geen muziek die alleen maar persoonlijk en intiem is; Beethoven spreekt als het ware ook vaak een grote menigte toe. En ook dan kan hij zo troostend zijn, zo vol warmte.”

Onlangs interviewde ik dirigent Reinhard Goebel. Hij benadrukte dat Beethovens stijl in Wenen destijds niet uniek was; dat er meer uitstekende componisten waren die zo schreven, zoals Anton Eberl.

“Interessant. Ja, we denken vaak over Beethoven als een universum op zichzelf, maar er werd natuurlijk veel geëxperimenteerd in die tijd, mede onder invloed van de Europese politiek: denk aan iemand als Napoleon…  De première van de Eroïca in 1805 vond nota bene binnen hetzelfde concert plaats als een symfonie van Eberl. En ik ben het met Goebel eens: Eberls muziek heeft een soortgelijke energie, ook hij kan heel verrassend zijn. Maar toch vind ik hem qua diepgang en expressie beperkter dan Beethoven.

Trouwens, nog een boeiende persoonlijkheid in dit kader is Antonín Reicha, een tijdgenoot van Beethoven die met hem is opgegroeid in Bonn. Reicha schreef naderhand echt behoorlijk woeste stukken, die al bijna klinken als Hindemith. Hij gebruikte ook veel fuga-vormen, maar zonder de vorm af te maken. Onvoltooide fuga’s, zou je kunnen zeggen.”

Kent u de Beethoven-biografie uit 2010 van de Belgische dirigent Jan Caeyers?

“Nee.”

Caeyers schildert een realistisch en vaak ontnuchterend portret van Beethoven. Bijvoorbeeld dat hij erg op de penning was en driftig onderhandelde met opdrachtgevers…

Lachend: “Daar kan ik me wel iets bij voorstellen. Beethoven werkte immers als zelfstandige en hij moest leven van zijn muziek. Natuurlijk was het voor hem extra belangrijk dat zijn composities voldoende geld opleverden!”

Vaderschap

De Beethoven Journey was in meer dan eén opzicht een bijzondere periode voor Leif Ove Andsnes. Halverwege ontdekten hij en zijn vrouw, hoorniste Ragnild Loth, dat ze een tweeling verwachtten. Na dochter Sigrid (2010) kwamen in mei 2013 zoon Erlend en dochter Ingvild ter wereld. Andsnes: “Ze zijn nu drieëneenhalf. Bij hun geboorte waren ze heel prematuur en kwetsbaar; ze kwamen twaalf weken te vroeg en moesten ruim twee maanden in het ziekenhuis blijven. Maar het gaat nu uitstekend met ze!”

Heeft het ouderschap u veranderd, als mens en musicus?

Gedecideerd: “Ja, het heeft me drastisch veranderd. Sinds ik vader ben, krijg ik makkelijker toegang tot mijn emoties; ik lach eerder en ik huil eerder. Ook wat muziek betreft word ik door veel meer dingen ontroerd dan voor die tijd. En verder houd ik meer ruimte open mijn agenda. Minder concerten, om meer tijd met onze kinderen te kunnen doorbrengen.
Het ouderschap brengt een totaal ander perspectief in je leven. Dat geeft een zeker gevoel van vrijheid. Zo ben ik bijvoorbeeld niet meer zo’n control freak als vroeger. Ik kan veel zaken ook beter relativeren. Wanneer nu een concert niet helemaal gaat zoals ik hoopte, besef ik meteen: ach, er is immers altijd iets dat veel belangrijker is. En dat zijn de kinderen, dat is ons gezin.”

3CD-box ‘The Beethoven Journey’. Leif Ove Andsnes & Mahler Chamber Orchestra (Sony Classical, 2014; 88843058872)
DVD ‘Concerto – A Beethoven Journey’ (regie Phil Grabsky; Seventh Art Productions, 2015)