De veertiende editie van het HortusFestival is in aantocht. Met als pièce de résistance een gloednieuwe opera over de pianobouwersfamilie Érard. Muziek: Robin de Raaff, libretto: Maarten van Veen.

(Luister, zomer 2017)

Dat het pianomerk Érard een voorname rol speelt bij het jaarlijkse HortusFestival, wisten we al. Dat elke editie zich tegenwoordig kenmerkt door een ‘theatrale voorstelling’ eveneens. Maar in augustus 2017 speelt de familie Érard ook nog eens een rol ín die theatrale voorstelling. Want we zien en horen een kameropera over Pierre en Camille Érard, zoon en schoondochter van de ‘pater familias’: instrumentenbouwer en uitvinder Sébastien Érard, beroemd vanwege onder meer de dubbelpedaalharp.

Het begon allemaal met een verzameling brieven “die daar tweehonderd jaar bij de familie hebben liggen wachten,” zegt artistiek leider en pianist Maarten van Veen. Pas in de zomer van 2016 kwam deze omvangrijke privécorrespondentie van de Érard-dynastie boven water. Levendige epistels, die een boeiend inkijkje geven in het alledaagse leven van een welgestelde familie tijdens de negentiende eeuw.
Na pianorestaurateur Frits Janmaat was Maarten van Veen de eerste die inzage kreeg. En terwijl hij las, voelde hij weldra een opera aankomen.
“Ik had al eens een scène geschreven over de familie Érard, ‘De Tafelschikking’, die is uitgevoerd bij het HortusFestival 2012. En nu bedacht ik dat het interessant zou zijn om die scène als middendeel te laten fungeren en Robin de Raaff te vragen om daar een eerste en derde bedrijf omheen te componeren.”

Elitair

Plaats van handeling is le Château de La Muette, sinds 1820 het familiekasteel van de Érards. Van oudsher een jachthuis, heeft het inmiddels de functie gekregen van ontmoetingsplek voor Europese coryfeeën en de intelligentsia van die tijd. Een behoorlijk elitaire locatie dus, waar iemand als Franz Liszt kind aan huis was.
Maarten van Veen: “Liszt was, zoals hij het zelf noemde, ‘de geadopteerde zoon’ van de Érards. Als hij in Parijs moest zijn, kwam hij regelmatig onaangekondigd langs op het Château de la Muette en bleef dan gewoon een paar dagen logeren.”
Andere celebrities die er graag over de vloer kwamen, waren Richard Wagner (die zijn ‘Tannhäuser’ aan Camille Érard opdroeg), Friedrich Kalkbrenner, Felix Mendelssohn en Hector Berlioz.

‘La Vie et Mort d’Érard, a monodrama about the life of Camille Érard’ is een kameropera in drie akten voor één zangstem (Camille, een rol van Rianne Wilbers), één acteur (Pierre, gespeeld door Abel de Vries) en het DoelenEnsemble. ‘La Vie et Mort d’Érard’ beleefde op 15 mei haar première in De Doelen tijdens de Rotterdamse Operadagen.

Kantelmoment

We maken kennis met schoondochter Camille op het moment dat haar man Pierre net is overleden.
Camille, volledig overrompeld door dit verlies, staat op een kantelmoment in haar leven. Wat moet ze beginnen, als vrouw alleen? Pas geleidelijk daagt het inzicht: ze gaat het familiebedrijf in haar eentje voortzetten, om zo de kennis van pianobouw over te dragen op volgende generaties.

De gesproken tekst is in het Nederlands, de zangpartij in het Frans, vertelt Maarten van Veen: “Aanvankelijk ben ik helemaal vanuit het Frans begonnen te schrijven. Want ja, je leest die Franse brieven, dus borduur je in je denkwereld automatisch op die klanken voort. Daarna moest ik alles terugvertalen in het Nederlands.”
Dat de zang toch Franstalig is gebleven, berust mede op de voorkeur van Robin de Raaff. “Robin zei: ‘Joh, ik heb het geprobeerd. Maar muziek schrijven bij een Nederlandse tekst, nee. Ik voel daar toch niet zoveel bij.’”

Leitmotiv

Van Veen is enthousiast over de manier waarop De Raaff het libretto heeft verklankt. “Zo hoor je één heel hoge, lang aangehouden noot, die plotseling naar beneden duikt. Dat is de situatie van Camille: ze stort aanvankelijk in. Robin speelt ook met de naam ‘Camille Érard’. Hij heeft daar de c, de e’s en de a’s uitgehaald. Daaruit ontstond een prachtig akkoord dat als een soort Leitmotiv dient.” Lachend: “Daar kwam ie natuurlijk toch niet onderuit, met Wagner op de achtergrond.”

Het DoelenEnsemble speelt in de bezetting van fluit, klarinet, hoorn, viool, cello en piano. Van Veen: “Het was nog even puzzelen om de instrumentatie af te stemmen op de setting van het HortusFestival.” Een extra bijzonderheid is het instrument dat Van Veen straks bespeelt: een zogeheten piano carré. Enkele jaren geleden kwam hij op eBay een Érard-tafelpiano tegen. De Franse verkoper wilde er wel afstand van doen, mits hij er een kleine IKEA-tafel voor terugkreeg. Dat was natuurlijk geen beraden waard. En dus maakt deze tafelpiano, na grondige restauratie, zijn concertdebuut op het HortusFestival 2017.

Kroonjuwelen

Met het thema ‘Kroonjuwelen van het HortusFestival’ sluit het festival aan bij het Jaar van de Botanische Tuinen. Op 25 plekken, verspreid over heel Nederland, opende dit voorjaar de tentoonstelling ‘Kroonjuwelen’.  Alle ‘horti’ presenteren de meest spectaculaire en overweldigende bomen en planten uit hun collectie.
HortusFestival, 19 juli t/m 27 augustus. Locaties: Hortus Botanicus Amsterdam, Oude Hortus in Utrecht, Hortus Botanicus in Leiden, Hortus Botanicus Haren en (dit jaar voor eerst) het Arboretum in Wageningen.