Beeld: Marietta Petkova, Blokzijl 2025 (privéfoto)
Pianiste Marietta Petkova (1968) en auteur-presentator Lex Bohlmeijer kennen elkaar sinds 1999. Hun vriendschap resulteerde onlangs in literaire non-fictie: Bohlmeijer legde het levensverhaal vast van de geboren Bulgaarse. Als titel koos hij haar uitspraak ‘Muziek is een hart dat alles weet’.
In 1993 zou ik als recensent een recital bijwonen van pianist Rian de Waal en altviolist Matthias Maurer. Helaas, Rian de Waal bleek ziek. Maar gelukkig had hij in allerijl een vervanger kunnen regelen: de jonge, Bulgaarse pianiste Marietta Petkova. Zij had binnen twee à drie dagen het loodzware programma met Brahms en Sjostakovitsj moeten instuderen – en met succes!
In de volgende dertig jaar heb ik Marietta meermaals geïnterviewd. We voerden intense, wijd uitwaaierende gesprekken: over muziek, haar jeugd achter het IJzeren Gordijn, over kunst en poëzie. Vandaar dat ik al enige tijd reikhalzend uitkeek naar dit eerste boek van letterkundige, journalist en presentator Lex Bohlmeijer.
‘Je leest het als een roman’ is een van de grootste complimenten die je de auteur van een non-fictieboek kunt geven. Het komt Bohlmeijer zeker toe voor deze … wat is het, een biografie? Ja en nee. Ja, want het beschrijft haar leven tot dusver. Nee, want het is te onvolledig voor een biografie in de academische betekenis. Daarbij is het een persoonlijk, warm en betrokken document geworden. Speels van structuur, toegankelijk van toon, beurtelings luchtig en diepgravend. Een openhartige tweespraak in boekvorm, als de neerslag van 25 jaar vriendschap tussen auteur en hoofdpersoon.
Griekse tragedie
Het idee voor dit boek ontkiemde tijdens de terminale ziekte van Marietta’s levenspartner: geluidstechnicus, uitvinder, pianist en componist Leo de Klerk (1958-2020).
Rondom het sterfbed van De Klerk ontwikkelt zich tussen Marietta en Leo’s familie een dynamiek die iets heeft van een Griekse tragedie. Zonder in alle details te treden maakt Bohlmeijer duidelijk dat het Marietta niet wordt niet gegund om afscheid te nemen van haar geliefde.
Bohlmeijer ziet hoe ze bijna bezwijkt onder dit complexe rouwproces. In zijn bezorgdheid bedenkt hij een plan: als ze nu samen eens probeerden om haar turbulente levensloop vast te leggen? ‘Jij vertelt, ik luister. We verbinden de verschillende momenten van de tocht met elkaar (Bulgarije − Oostenrijk – Canada – Zwitserland – Nederland), we brengen ze in verband met de muziek. (…) We kijken terug om te begrijpen wat van betekenis is geweest, hoe dingen gegroeid zijn. (…) Bouwen aan je levensverhaal als een zinvol verband.’
Sovjetregime
En zo beland je als lezer in het Bulgarije van de jaren zestig en zeventig. Je leest over de vele beperkingen, verboden, angsten en het grauwe bestaan van een volk onder het Sovjetregime. En dan groeit Marietta nog op in de cultuurstad Roese, waar veel vroegere schoonheid min of meer bewaard is gebleven. Marietta’s vroege kinderjaren worden getekend door huiselijk geweld, totdat haar ouders, beiden scheikundedocent, uit elkaar gaan. (Moeder Mariya is inmiddels in de tachtig en woont tegenwoordig bij haar dochter in Nederland. Zij is degene aan wie Bohlmeijer dit boek heeft opgedragen.)
We maken kennis met de introverte, bijna etherische oma Nevena Chipilova. En met djado (opa) Chipilov, de man met een krachtige persoonlijkheid, maar tevens een fysieke broosheid die hij waarschijnlijk heeft overgehouden aan de martelkelders van de geheime dienst. Het is djado die zijn zevenjarig kleindochtertje een heuse piano bezorgt. Trouw vergezelt hij haar naar de pianolessen van Janeta Banun, die een muzikale moeder voor haar wordt. Nog zo’n liefdevolle mentor vindt Marietta in Giovana Minovska, haar lerares Frans op het muziekgymnasium van Roese. Giovana wekt bij de tiener een andere passie, namelijk die voor de literatuur.
Hoewel de familie Bulgaars-orthodox is, lijdt de kerk zwaar onder het communisme. Zo kunnen Kerst en Pasen alleen stiekem worden gevierd en zijn ook dooprituelen verboden. Pas op haar achttiende reist Marietta met haar moeder naar Sofia, om zich alsnog heimelijk te laten dopen in de kelder van de kathedraal Sint-Nedelya.
Clara Haskil Piano Concours
In 1988 gaat Marietta Petkova naar Wenen. Als onwennige Oostblokstudente is ze daar aanvankelijk thuisloos en lijdt bittere armoede. Zodra ze onder de hoede komt van professor Paul Badura-Skoda, stuurt die haar naar het roemruchte Clara Haskil Piano Concours 1989 in Zwitserland; een onverbiddelijke proeve van bekwaamheid. En al wint Marietta daar nét niet de eerste en enige prijs (die gaat naar een leerling van juryvoorzitter Nikita Magaloff), ze schittert als onbetwiste publiekslieveling in het Pianoconcert van Schumann dat door Eurovisie wordt uitgezonden.
Een hoofdstuk verderop voel je de ijzige kou in de Rocky Mountains, maar ook de warme contacten die Marietta daar opdoet tijdens de Music Residencies in het Canadese Banff. Ze ontmoet de Hongaars-Amerikaanse maestro die uiteindelijk haar grootste en meest diepzinnige leermeester zal worden: György Sebők. En ze raakt er bevriend met een jonge Nederlandse pianist: Haiko Boonstra, met wie ze trouwt. Via hem belandt ze op het Conservatorium van Amsterdam bij pianopedagoog Jan Wijn. Daar studeert ze officieel af, met een tien met onderscheiding. Ook na hun scheiding in 2010 blijft Haiko Boonstra haar vertegenwoordiger en goede vriend.
Koppig
Tussen de bedrijven door leer je de frêle, fijnbesnaarde pianiste ook van haar koppige kant kennen. Ze worstelt zich tussen rivaliserende docenten door, die haar willen kneden volgens hun eigen ideaal. Maar bij verschil van inzicht vaart ze, weliswaar met een knoop in haar maag vanwege het loyaliteitsconflict, concessieloos haar eigen koers. Ze blijft zoeken naar de zuiverste interpretatie, de diepste intenties van de componist. De zeven ‘Intermezzi’ (losse notities over de componisten Rachmaninov, Chopin, Mozart, Schubert, Debussy, Schumann en Bach, die haar mede hebben gevormd) bieden verrassende invalshoeken. Haar muziekanalyses hebben een onmiskenbaar spirituele component, zonder zweverig te worden – dat laatst zou ook onmogelijk zijn, want pianistiek op dit niveau is fysiek en mentaal topsport.
Luchtiger zijn de hoofdstukken over opnamesessies. Zoals die met mezzosopraan Tania Kross voor de cd Arie Antiche (2006). Of het project Verliefd & verloren (2008), met Seth Gaaikema die Heinrich Heine heeft hertaald en bariton Maarten Koningsberger, die deze nieuwe teksten zingt op muziek van Schumann. Het is bij die gelegenheden dat ze Leo de Klerk leert kennen, de Tonmeister zoals hij zijn beroep graag noemt. Een zielsverwant. Leo wordt haar levenspartner. Samen maken ze elf cd’s.
Playlist
Muziek is een hart dat alles weet is een rijk en aantrekkelijk boek, voor een behoorlijk breed publiek. Al heeft het woord ‘spannend’ niet de juiste gevoelswaarde, toch blijf je doorlezen: omdat je wilt weten hoe het verdergaat, maar ook omdat het veel universeel-menselijke thema’s aansnijdt. En als kers op de taart is daar achterin de playlist Wilde Aardbeien: 140 minuten muziek, via een QR-code voor een tientje te downloaden. Zoals Lex Bohlmeijer al opmerkt: ‘Dat is een stevig dubbelalbum.’
Lex Bohlmeijer: Muziek is een hart dat alles weet. Het aangrijpende leven van Marietta Petkova. Uitgeverij Balans, 2025. 365 blz. Prijs € 27,50.
(Van dit artikel verscheen een kortere versie in het Nederlands Dagblad)
Waardeer je dit artikel?
Je las het gratis, maar je mag je waardering ook laten blijken met een donatie. Zo help je mij om als freelancer te blijven schrijven.