Een klassieke sopraan, een hiphopper en een Mozartopera. Zet daar een omvangrijke crew omheen en er ontstaat actueel muziektheater: ‘De Toverfluit RAP’.
De Gelderlander/deStentor/Tubantia, 12-09-2019.
Beeld: Pixabay (vioolpartij uit ‘Die Zauberflöte’)
,,We gaan er echt mee aan de haal!” roept Johannette Zomer lachend over Die Zauberflöte, Mozarts laatste en waarschijnlijk beroemdste opera. Sinds 2016 heeft de baroksopraan haar eigen ‘Zomer Academie Zutphen’ (ZAZ), als platform voor jonge musici, muziekstudenten en amateurs. Uitgangspunt is het zangrepertoire uit de zeventiende en achttiende eeuw, met elke twee jaar een operaproject.
Nu valt dat ‘aan de haal gaan’ erg mee, al zullen sommige puristen huiveren bij een titel als De Toverfluit RAP. Ja, er komen rapteksten en hiphopdansjes aan te pas. Maar wees gerust: Mozart wordt nergens geschoffeerd. Wie wel een stapje opzij moet doen, is dramaturg en zanger Emanuel Schikaneder: hij leverde in 1791 het libretto voor deze vrijmetselaarsopera en zong zelf de rol van Papageno bij de première.
,,We hebben zijn oorspronkelijke gesproken dialogen weggelaten,” zegt Zomer. ,,De rapteksten van Pjotr maken een vertaalslag naar onze tijd. Het geheel duurt nu anderhalf uur, want we wilden graag een voorstelling zonder pauze.”
Maar de muzikale coupures zijn alleszins respectvol toegepast, benadrukt ze: ,,Ik hoorde de ingekorte versie van de ouverture en dacht: ja, dit klinkt gewoon áf. Iemand die de opera niet door en door kent, zal het vermoedelijk amper merken.”
Melkweg
Maar het project heet niet voor niets De Toverfluit RAP: het Weense classicisme van Mozart krijgt artistiek tegengas in de vorm van Zutphense hiphop. Met als boegbeeld rapper Pjotr (25), winnaar van de hiphop-wedstrijd Most Wanted 2018 in de Amsterdamse Melkweg. Hij en Zomer ontmoetten elkaar tijdens een conferentie, een soort bedrijvenmarkt, in hun beider woonplaats. Pjotr: ,,Ik hield daar een voordracht en na afloop kwam Johannette op me af. Ze zei dat ze mijn bijdrage heel tof had gevonden en we raakten aan de praat. Eigenlijk waren we het er al gauw over eens dat we eens moesten gaan samenwerken.”
Het is voor Pjotr de eerste keer dat hij met klassieke musici werkt. ,,Het leek me meteen een mooie uitdaging. Het is een bijzondere ervaring om ook eens begeleid te worden door een heel ander soort artiesten dan ik gewend ben. De Toverfluit RAP wordt een stuk met veel afwisseling, waarin beide stijlen, klassiek en rap, elkaar volgens mij heel goed aanvullen. Ik vind het interessant om zulke cross-overs te doen. Voor beide kanten geldt dat we echt creatief bezig zijn, dat we samen iets maken zijn dat er nog niet was. Dat vind ik altijd ontzettend tof om te doen. Bovendien: klassieke musici krijgen zo wat ervaring met rap en hiphop-mensen komen in aanraking met opera.”
Johannette Zomer: ,,Muzikaal leider Elske te Lindert had een prachtig idee, namelijk om het koor af en toe te laten meezingen met de aria’s. Wonderlijk genoeg geeft dat zo’n verdiepend effect! Op het moment dat ik die aria zing van de Koningin van de Nacht, neuriën de koorzangers mee en dat werkt heel krachtig.”
Die koorzangers worden zo nu en dan ook op ludieke wijze ingezet, zoals bij eigentijdse arrangementen van muziek van vader Leopold Mozart. Ook helpen ze om vocaal gestalte te geven aan het personage Monostatos, dienaar van de goede tovenaar Sarastro (heerser van de Tempel der Wijsheid) en de Drie Dames. Verder zijn er hiphop-dansers van Zutphense dansschool Mars Bentum en jonge rappers van de Ponderosa School uit Brummen.
De originele opera kent voorts nog de Drie Knapen: even aanvallige als verstandige jongetjes, die even langskomen zodra een van de hoofdpersonen het moeilijk heeft. Karakteristiek is hun opbeurende inmenging wanneer de − aanvankelijk toch zo guitige − vogelvanger Papageno nota bene overweegt om een einde aan zijn leven te maken.
,,Maar wij hebben nu zelfs zéven Knapen,” vertelt Zomer, ,,en hun rollen worden gespeeld door de Ulftse Nachtegalen.”
Roots
Al die verschillende deelnemers, met hun uiteenlopende leeftijden en achtergronden, inspireerden elkaar tot een frisse blik op de achttiende-eeuwse opera. Schouder aan schouder zijn doorgewinterde professionals en schuchtere amateurs dit avontuur aangegaan. De taal van Die Zauberflöte is weliswaar niet meer van onze tijd, zo luidt de gemeenschappelijke conclusie, maar de onderliggende thematiek is nog evenzeer op ons van toepassing als op het Weense publiek van ruim twee eeuwen geleden.
Rapper Pjotr zelf heeft geen rol in de klassieke betekenis van het woord, meent hij. ,,Ik breek eigenlijk op gezette tijden in het stuk in en geef dan mijn visie op de gebeurtenissen. Maar dat doe ik wel voornamelijk vanuit het oogpunt van Papageno.”
In feite heeft Pjotr dus de functie van de rei of het koor in het klassieke drama: die van toeschouwer en bespiegelend commentator. ,,En daarvoor heeft hij prachtige teksten gemaakt,” vindt Johannette Zomer. ,,Papageno is natuurlijk ook een karakter dat een echte ontwikkeling doormaakt. Tamino is meteen de nobele jongen, maar Papageno is eerst een flierefluiter vol grootspraak, die daarna het gevecht met zichzelf aangaat. ”
Pjotr: ,,Ik denk eigenlijk dat dit ook het overkoepelende thema van het hele stuk is. Dat je als mens op zoek gaat naar je zelf. Naar jouw roots, jouw plaats en jouw taak in deze wereld.”
De Toverfluit RAP
Met o.a. Pjotr (rapper) Marlieke Haandrikman (Pamina), Christof Laceulle (Tamino), David van Gastelum (Papageno), Sanne Cordes (Papagena), Johannette Zomer (Koningin van de Nacht), Frans Fiselier (Sarastro), projectkoor en Tulipa Consort. Regie: Marleen Prins.
Zutphen: 14/9, 15/9 (tweemaal; matinee is bijna uitverkocht). Ulft: 21/9.
Zie ook zomeracademiezutphen.nl
