“Na zeventien jaar ‘sonatedenken’ kan ik nu zeggen dat het sonateproject is afgerond,” blogt een overgelukkige Frank Nuyts in maart 2019. Het is vlak na de presentatie van de laatste drie cd’s – negen sonates, ingespeeld door acht pianisten – onder wie zijn echtgenote en muzikale ‘partner in crime’ Iris De Blaere.
Pianist Magazine, december 2019. Beeld: Frank Nuyts, © franknuyts.com
De eerste veertien Sonates ontstonden spontaan, zonder opdracht. Frank Nuyts (1957) componeerde ze voor zichzelf en voor de pianisten die hij kende. “Pianisten zijn eigenlijk relatief eenzame wezens, ze zitten maar alleen achter die piano. Maar zet je ze bij elkaar, dan blijken ze ontzettend veel respect voor elkaar te hebben en erg lief voor elkaar te zijn. Er leeft zo’n mooie onderlinge generositeit binnen die pianowereld…! Dat aspect heeft mij heel erg bekoord. Dus kreeg ik zoiets van: ‘Oké lieve mensen, kom erbij, dan schrijf ik nog een sonate.’ Nou ja, alleen de nummers 15 tot en met 18 waren een opdracht van De Bijloke in Gent. En uiteindelijk had ik 24 exemplaren af.”
In 2002 startte hij zijn megaproject op, na een paar eerste aanzetten in 1980 en 1991. Waarom juist pianosonates?
Nuyts: “Liefde voor het instrument, liefde voor het gegeven ‘sonate’. Mijn hoofdvak is eigenlijk slagwerk, piano was mijn bijvak. Misschien heb ik daardoor altijd mijn onbevangen liefde voor de piano kunnen behouden. Verder ontdekte ik dat er in de tweede helft van de vorige eeuw wel veel strijkkwartetten werden geschreven, maar nauwelijks meer pianosonates. Dus dacht ik: ‘Oké, misschien kan ik in die kleine niche proberen te springen.’ Want ik denk dat de wereld nog nooit zoveel componisten heeft gehad als nu. En daar ben ik heel blij mee, maar tegelijk wordt het moeilijk om al die partituren gespeeld te krijgen.”
Prince
Nuyts had en heeft veel affiniteit met het serialisme uit de Tweede Weense School, en met Anton Webern in het bijzonder. Jarenlang schreef hij in een post-seriële stijl. Maar halverwege de jaren tachtig kwam er een ommekeer. Met vriend en collega Boudewijn Buckinx werd Nuyts het Vlaamse boegbeeld van het ‘postmodernisme’ of ‘nieuwe tonaliteit’.
“Een van grootste veranderingen in mijn muzikale leven was tv-kanaal MTV, waar muziek werd verbeeld in videoclips. Plotseling zag je artiesten met een houding die ik eigenlijk heel plezant vond. Neem nu iemand als Prince, die zich nergens iets van aantrok, maar toch een ongelofelijk virtuoos en ontvankelijk muzikant was. Toen dacht ik: oké, vanaf nu open ik mijn oren voor álle muziek.”
Nuyts liet zijn seriële verleden achter zich en ‘dechromatiseerde’ zijn muziek, zoals hij zegt. “Want die verdichting is kenmerkend voor seriële muziek, hè? Dat alsmaar benutten van alle tonen, waardoor de muziek chromatisch wordt. En tegelijk denk je bij chromatiek met ernst, aan romantiek, pathetiek… Ik zocht juist meer openheid. Van mij hoefde het allemaal niet zo hartstochtelijk, het mocht best wat plezanter. Alleen: met diatonische muziek beland je algauw in wat mensen ‘toegankelijk’ noemen. Dus als ik vernieuwend wilde zijn, moest ik het niet zoeken in toonhoogten, maar in temporele structuren, in maat en ritme.”
Glans
Hier valt de naam van Mozart, met wiens mentaliteit Nuyts hevig sympathiseert.
“Zijn pianosonates worden vaak ten onrechte afgedaan met iet als: ‘sorry, dat was niet zijn beste output’. Maar Mozart was een van de eerste componisten die bij zijn leven álle muziek kende die er destijds klonk, zonder zich daarop te laten voorstaan. Bij Mozart ligt de melodie over de sonate heen, als de glans over een kast. Het mocht allemaal best leuk en toegankelijk klinken – maar onder die melodie zit een gigantische kennis en kunde! Alleen, daar pronkt hij niet mee. En soms denk ik dat juist dit zijn boodschap is. Persoonlijk stel ik de Mozartsonates nog boven die van Beethoven.”
Ook de sonates van Nuyts onderscheiden zich door transparantie en welluidendheid; de complexiteit zit in de metrische en ritmische uitwerking, die tegelijk de slagwerker achter Nuyts verraadt.
‘Allegaartje’
Nuyts: “Ja, de muziek ziet er vrij gemakkelijk uit. Ze vraagt geen virtuositeit, maar wel een omgang met maat en ritme die je niet vindt in andere concertmuziek. Nog niet althans; misschien komt dat nog, maar voorlopig bewandel ik dit pad in mijn eentje. Mijn meeste sonates starten ook vanuit een materie die andere componisten nog met geen tang zouden aanraken, omdat ze haast geen betekenis heeft. Maar door de manier waarop ik ermee omga − eerst ritmisch, later ook harmonisch − krijgt die materie een ‘ontwikkeling’. Tussen aanhalingstekens hoor, want dat woord associeer je algauw weer met de negentiende eeuw en dat wil ik niet. Het is ook geen ontwikkeling zoals in de klassieke sonatevorm, met thema 1 en thema 2 en zo. Je zou het eerder kunnen vergelijken met de sonates van Domenico Scarlatti.”
En nu is het project af. In de loop der tijd zijn de complete Sonates ingespeeld door wat Nuyts liefdevol omschrijft als “een internationaal allegaartje van interessante pianisten uit álle hoeken: van Darmstadt tot en met het Elisabeth Concours. Met als gemeenschappelijke eigenschap dat ze heel nieuwsgierig zijn.”
Op de in 2019 verschenen cd-set spelen Liang-yu Wang (VS), Roland Peelman (Australië), Gabi Sultana (Malta), Keiko Shichijo (Japan), Luc Van Loo, Iris de Blaere en Barbara Baltussen (België) en Katerina Konstantourou (Griekenland). Bij eerdere live opnames in De Bijloke in Gent waren tevens de volgende pianisten betrokken: Daan Vandewalle, Benjamin van Esser, Elisa Medinilla, Ivo Delaere, Tae Yoshioka, Ralph van Raat, Jan Michiels (laureaat Elisabeth Concours), Johan Duijck en Marc Masson (België), Vitaly Samoshko (winnaar Elisabeth Concours) en Anastasia Kozhushko (Oekraïne).
HRDSCR Edition, zie www.hardscore.be
