Het coronavirus heeft ons cultuurleven lamgelegd. Bijna alle concerten zijn afgelast, zelfs die ter ere van het Bevrijdingsjubileum. Toch is er één live muziekevenement dat wel doorgaat: de Carillonestafette. Met dit project viert de Koninklijke Nederlandse Klokkenspel-Vereniging ‘75 jaar Bevrijding’.

De Stentor/DeGelderlander/Tubantia, 31-03- 2020
Beeld: Carillon Alkmaar, Sabine van Erp via Pixabay

Als secretaris van de Koninklijke Nederlandse Klokkenspel-Vereniging (KNKV) is musicoloog en publicist Leo Samama intensief betrokken bij de Carillonestafette. Hij legt uit waarom het evenement prima te combineren is met de RIVM-richtlijnen: ,,Als je op straat muziek maakt, als violist of als fanfareorkest, komen mensen daar al gauw op een kluitje omheen staan. Maar zo’n beiaardier zit boven in de toren, op veilige afstand. En zo’n klokkenspel heeft een enorme reikwijdte, dus je hoeft maar de tuin in te gaan of een raam open te zetten om de muziek mee te beleven.”

Op 1 april startte vanuit Enschede het tweede deel van de estafette, waarmee de KNKV ‘75 jaar Bevrijding’ viert. De eerste serie concerten begon op 14 september 2019 in Maastricht. De estafette volgt namelijk chronologisch de fasen van de bevrijding in 1944/1945, en Zuid-Nederland was immers het eerst bevrijd. Deze tweede serie voert door de overige provincies. De meeste concerten staan gepland op of rond de datum waarop de betreffende plaatsen werden bevrijd.

Klokkengieterstraditie

Nederland is een echt carillonland, volgens Leo Samama. ,,Sinds de Noord-Franse gebroeders François en Pierre Hemony via Duitsland over de Rijn naar Nederland kwamen om zich in het vroeg-zeventiende-eeuwse in Zutphen te vestigen, is er in Nederland een klokkengieterstraditie gekomen die vergelijkbaar is met wat Rembrandt voor de schilderkunst betekent. Die traditie wordt nu nog, door bijvoorbeeld de firma Eijsbouts in het Brabantse Asten, wereldwijd uitgedragen.”

Aardige wetenswaardigheid: Nederland en België hebben de hoogste carillondichtheid ter wereld en daarmee ook vele beiaardiers. Die bespelen het instrument niet alleen, maar letten ook op de conditie ervan: ,,We hebben al enkele keren meegemaakt dat een toren door houtrot werd geteisterd. Je moet er toch niet aan denken dat er zo’n twintig-, dertigduizend kilo aan brons naar beneden komt kletteren.”

Al eeuwenlang gelden carillons als symbolen van vrede en welvaart. ,,Daarbij vertolken die ‘zingende kerktorens’ van oudsher de gevoelens van het volk,” vertelt Samama. ,,De grote klokken waarschuwden vroeger vooral bij noodweer, brand, oorlog en dood. De kleine klokken luisterden feestelijkheden op, of bereidden kerkgangers voor op de dienst door psalmmelodieën te laten horen.”

Ida Gerhardt

Nog een voorbeeld: beiaardiers die tijdens de Duitse bezetting geuzenliederen uit Valerius’ ‘Ghedenckclanck’ speelden. Zo gaven ze, zonder woorden, de burgers morele steun. Ida Gerhardt beschrijft in haar beroemde gedicht ‘Het carillon’ (1941) de ontroering die dat bij haar teweegbracht: ,,…En één tussen de naamloos velen, / gedrongen aan de huizenkant / stond ik te luist’ren naar dit spelen / dat zong van mijn geschonden land.”

Leo Samama: ,,Het hoeft natuurlijk niet altijd over oorlog en bevrijding te gaan. Een eigentijds voorbeeld gaf Malgosia Fiebig, stadsbeiaardier van Utrecht, na de dood van David Bowie: ze speelde zijn songs op het Domcarillon. Bekend is ook het Rotterdamse project uit 2016 van Richard de Waardt, beiaardier van de Laurenskerk, die van alle culturele identiteiten in Rotterdam – en dat zijn er nogal wat – hun eigen volksliederen opvroeg en op het carillon speelde. Want beiaardiers hebben niet alleen als taak om af en toe een concertje te geven, ze hebben ook een belangrijke bindende maatschappelijke functie. En nu er een soort ‘ophokplicht’ is voor burgers, merken we dat juist zij die functie kunnen blijven vervullen.”

Vanaf 1 april (Enschede) t/m 13 mei 2020.
www.klokkenspel.org