Sinds november 2015 reist de expositie ‘SAMEN LEVEN – Vrouwen en hun olijfbomen’ door Nederland. Een intercultureel vriendschapsproject van 35 Joodse en Palestijnse vrouwen uit Israël. Tot 16 april 2016 waren hun schilderijen te zien in Museum Sjoel Elburg.
(Dit artikel verscheen in februari 2016 achtereenvolgens in de Stentor en het Beeldende Kunstjournaal)
“Wanneer wij als Joodse en Arabische vrouwen bij elkaar zijn, heb ik helemaal niet het gevoel dat wij verschillen. Onze schilderijen tonen hoezeer we op elkaar lijken.” Een citaat van moslima Asma Khalaf, één van de schilderessen van het Israëlische Olijfbomen-project. Haar schildervriendin Raya Rom gaat nog een stapje verder: “Ik wil dat Joodse en Arabische populaties elkaar leren te accepteren, vrienden worden en samen een gemeenschappelijke cultuur opbouwen.”
De expositie ‘SAMEN LEVEN – Vrouwen en hun olijfbomen’ is een initiatief van de Israëlische kunstenares Sheila Dvore Casdi (Herzlia, 1945) die in de jaren zestig haar kunstvakopleiding in het Franse Fontainebleau en aan de Kent State University in Ohio genoot. Dvore Casdi woont en werkt in Afula, een multiculturele stad in Noord-Israël. Met lede ogen zag ze aan hoe diverse etnische groepen uit de verschillende wijken onderling vrijwel geen contact onderhielden. In een poging om die starre grenzen te doorbreken, startte ze in 2013 een vrouwenschilderclub in het lokale WIZO Community Center.
‘WIZO’ staat voor Women’s International Zionist Organization, een wereldwijde vrijwilligersorganisatie die in 52 landen vertegenwoordigd is. De schilderclub in Afula is maar één van de 800 maatschappelijke, educatieve en sociaal-culturele WIZO-projecten.
‘Sheila wilde vrouwen met allerlei achtergronden samen laten schilderen, zodat ze elkaar nader konden leren kennen,’ vertelt Joyce Numann-Durlacher, voorzitter van WIZO Nederland. En dat lukte wonderwel. Al schilderend en pratend sloten joodse, christelijke, islamitische en circassische vrouwen zelfs innige vriendschappen. In 2013 groeide hieruit het Olijfbomenproject: 35 vrouwen schilderden elk hun eigen olijfboom en voorzagen die van een persoonlijk statement.
De olijfboom heeft in ieders cultuur een positieve lading. De symboliek gaat terug tot Mesopotamië, 6000 jaar voor de gangbare jaartelling. In het jodendom staat de olijfboom voor rechtvaardigheid en barmhartigheid, voor christenen symboliseert hij hoop en vrede en in de islam geldt hij als de centrale boom, de as van de wereld en hét symbool van de universele mens.
Apolitiek
Waarom beperkt dit project zich eigenlijk tot vrouwen? Numann: “Goeie vraag. Ik denk dat het ook niet bij vrouwen blijft. Maar het zou kunnen dat de drempel tot uitwisseling van ervaringen en gevoelens voor vrouwen lager ligt.”
Het kan dus wél: vriendschap ondanks verschillen in religie, etniciteit, leeftijd en opleiding en sociaaleconomische status. Dat is de boodschap die deze 35 vrouwen uit Israël in woord en beeld verkondigen. Allemaal hebben ze één ding gemeen: de overtuiging “dat het benadrukken van de culturele band tussen Joden en Arabieren een verandering in onze regio teweeg zal brengen,” zoals exposante Vardit Cohen het formuleert.
“Anderhalf jaar geleden hoorden we bij WIZO Nederland dat er vrouwen met deze expositie door Europa zouden reizen,” vertelt Joyce Numann. De conclusie was helder: natúúrlijk moest er een delegatie naar Nederland komen.
Nu is WIZO van oudsher een zionistische organisatie. En laten we er niet omheen draaien: die term ligt gevoelig. “Maar WIZO is ook een apolitieke organisatie,” beklemtoont Numann. “Bij WIZO betekent ‘zionisme’ niet meer en niet minder dan: helpen zorgdragen voor het welbevinden van álle inwoners van Israël. Vanuit 52 landen vormen onze leden en donateurs de drijvende kracht. Zij stellen WIZO in staat om kwetsbare groepen in Israël, ongeacht afkomst of geloof, een betere toekomst te bieden. En als dit prachtige initiatief van Sheila niet zou zijn geland in het bedje van WIZO, was het kleinschalig gebleven
Ook het Olijfbomenproject is uitdrukkelijk apolitiek. Het wil bruggen bouwen en verbinding zoeken, voorbij de religieuze en politieke verschillen.
Wenskaartjes
Voor Nederland kreeg de expositie de titel SAMEN LEVEN. Daarover is tevoren uitgebreid nagedacht, zegt Numann. “Termen als ‘co-existentie’ en ‘tolerantie’ vonden we niet geschikt. SAMEN LEVEN is veel krachtiger. Dat verwoordt meteen de kern van waar we dagelijks over praten: vluchtelingenproblematiek, angst voor cultuurverschillen. En ook dat aspect is goed opgepakt.”
Sinds november 2015 was SAMEN LEVEN achtereenvolgens in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam te zien. Vooral de expositie in het Atrium te Den Haag vond Joyce Numann vooraf ‘heel spannend’, bekent ze: “Een boodschap vanuit Israël in een openbare ruimte…!” Toch bleek die boodschap welkom, net als in Rotterdam.
Numann: “Dit project roept veel moois op. Oké, in Rotterdam werden we eerst even sceptisch ontvangen (door werkgroepsleden van Staat van Beleg en Rotterdam voor Gaza, MC). Maar gelukkig hebben we naderhand goede gesprekken gehad met de mensen die daar buiten stonden te demonstreren. En bezoekers hebben vele honderden kaartjes beschreven met allerlei wensen voor een betere samenleving. In elke expositieruimte zetten we namelijk olijfbomen waarin iedereen zijn kaartje kan hangen. We vonden zelfs een hartverwarmende boodschap van een 7-jarig Syrisch jongetje: ‘Vrede en vriendschap en een mooie wereld vol dromen’. In totaal hebben we maar drie kaartjes hoeven te verwijderen waarvan we dachten: ‘Nee, dit is racistisch, dat was niet de bedoeling’. Maar ach, wat is drie op zo’n enorm aantal?”
Vriendschap
Ook in Elburg heeft het Olijfbomenproject al mensen geïnspireerd tot activiteiten. “Zo komt imam Safeer Siddiqi van de Nunspeetse Ahmadiyya Moskee in binnenkort met een landelijke groep moslimjongeren naar de Sjoel. En zestien leerlingen van basisschool Het Octaaf maakten hun eigen olijfbomenschilderij, dat tijdens de opening plechtig is onthuld. Dat is toch allemaal te leuk voor woorden?”
SAMEN LEVEN is tot dusver ook in Frankrijk, Italië, Duitsland, België en Zwitserland te zien geweest. Momenteel hangen de 35 olijfboomschilderijen in de (relatief krappe) expositieruimte van de Elburger Sjoel: 35 doeken van formaat 80 x 100, veelal beschilderd met acrylverf.
Nu eens zie je een wat impressionistisch aandoende stijl, met een losse toets; dan weer een meer naïef ogend tafereel, zorgvuldig binnen de lijnen ingekleurd. De schilderessen zijn deels professionele kunstenaars, deels gevorderde amateurs. “Je zou sommige schilderijen ook een vorm van volkskunst kunnen noemen,” vindt Joyce Numann.
Het kleurgebruik verrast regelmatig, zoals de eigele hemel boven de berg Tabor, op het schilderij van Iman Mokatren. Esther Naftali verwerkte in ‘De olijfboom die schittert’ kleine stukjes doorzichtig glas, glinsterend in allerlei kleuren. Fatma Yasin schilderde de olijfboom bij haar eigen huis in impasto-techniek: “om de kracht die van de boom uitgaat weer te geven.” Shuzanna Abu-Masoud noemde haar schilderij simpelweg ‘Moeder’. Want, zo schrijft ze erbij: “Voor mij is dat het belangrijkste woord, symbool van liefde, respect, religie, continuïteit en vrede.”
Na 16 april zal de expositie de Noordzee oversteken naar Engeland. Er wordt zelfs al nagedacht over een bezoek aan de VS. En telkens reizen er meerdere schilderessen mee. Maar zo’n ‘tournee’ is bepaald geen vakantie, benadrukt Joyce Numann: “De vrouwen stellen zich met hun gedachtengoed heel kwetsbaar op! Maar ze doen dit voor hun kinderen en kleinkinderen. Ze willen de boodschap van verdraagzaamheid en vriendschap doorgeven aan volgende generaties.”
